Είναι φορές, που μερικά ακούσματα ή αναγνώσματα αποτυπώνονται στη μνήμη λες και κι ένα αόρατο λεπίδι χαράζει το μυαλό και την ψυχή εκείνη τη στιγμή... Μια τέτοια χαραγματιά μπορούν να αφήσουν οι στίχοι του Robert Desnos (1900-1945), ενός από τους κυριότερους εκπροσώπους του σουρεαλισμού (ή υπερρεαλισμού) που αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα και αφορά στη λογοτεχνία και στις εικαστικές τέχνες. Σύμφωνα με τον ιδρυτή του, συγγραφέα και ποιητή André Breton, "o σουρεαλισμός βασίζεται σε μια πίστη στην ανώτερη πραγματικότητα ορισμένων παραμελημένων πριν από αυτόν μορφών συνειρμού, στην παντοδυναμία του ονείρου, στο ανέμελο παιχνίδι της σκέψης. Τείνει να καταστρέψει οριστικά όλους τους άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να τους αντικαταστήσει στη λύση των θεμελιωδών προβλημάτων της ζωής".
Το σουρεαλιστικό κίνημα επικράτησε ιδιαίτερα στη Γαλλία (και κυρίως στο Παρίσι που τη δεκαετία του 1920 ήταν το κέντρο του σουρεαλισμού) αλλά και στις ΗΠΑ, καθώς κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί από τους σουρεαλιστές καλλιτέχνες εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη. Ο όρος "σουρεαλισμός" χρησιμοποιείται για πρώτη φορά το 1917 από τον Guillaume Apollinaire στο θεατρικό έργο "Οι μαστοί του Τειρεσία" αλλά γεννιέται επίσημα μερικά χρόνια μετά, το 1924, με το "Μανιφέστο του Σουρεαλισμού" που δημοσίευσε ο André Breton στο Παρίσι, μέσα από μια ομάδα νέων ποιητών που έγραφαν στο περιοδικό "Littérature".
Με το τέλος του Πολέμου, το κίνημα σβήνει, μαζί με τον Robert Desnos, ο οποίος συναντά ένα δραματικό όσο και συγκινητικό τέλος: ο Γάλλος ποιητής και αντιστασιακός, συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς την άνοιξη του 1944 κι αφού περνάει από πολλά στρατόπεδα συγκέντρωσης (μεταξύ των οποίων και το κολαστήριο του Auswitz), καταλήγει στο Terezin της Τσεχίας και πεθαίνει από τύφο τον Ιούνιο του 1945, λίγες εβδομάδες μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τους Ρώσους. Ένας νεαρός φοιτητής Ιατρικής που εργαζόταν σαν εθελοντής στο στρατόπεδο, αναγνώρισε τον ποιητή από μία φωτογραφία που είχε δει σε μια ανθολογία γαλλικής ποίησης. Τον ρώτησε αν ήταν αυτός που νόμιζε και εκείνος, εξαντλημένος από την αρρώστια του, του χαμογέλασε, ευτυχισμένος που κάποιος τον θυμήθηκε. Την επόμενη μέρα ο φοιτητής του έδωσε ένα τριαντάφυλλο και μια μέρα μετά, ο Desnos πέρασε στην αιωνιότητα, έχοντας αφήσει πίσω του αριστουργηματικά ποιήματα, όπως τη "Νύχτα των δίχως αγάπη Νυχτών", γραμμένο το 1926 και του οποίου οι αληθινά λυρικοί, τολμηρά υπερβατικοί και διαχρονικά εναγώνιοι στίχοι, έχουν στιγματίσει ανεξίτηλα το γράφοντα:
"The Night of Loveless Nights"
Τα πιο όμορφα μάτια του κόσμου τις σκέψεις μας έχουν γνωρίσει,
Γευτήκαμε τις πιο περίφημες διαστροφές,
Τα φιλιά όμως και οι ανόητες οι ηδονές
Δεν σβήνουν την ελπίδα στην πονεμένη μας ψυχή.
Βλέπω λοιπόν ν' ανοίγονται θύρες κρυστάλλινες
Πάνω σε κρύσταλλο πιο διάφανο κι από ένα φάντασμα αγαπημένο:
"Πετάχτε στο αυλάκι τη μετάλλινη καρδιά σας
Τα μπουκαλάκια σπάστε στο μάρμαρο των τραπεζιών!"
Όποιος αγαπά αληθινά
Δεν είναι άγιος, σεμνότυφος ή ασκητής
Κι αν δοκιμάζει τα κορμιά κι άλλων ωραίων
Ξέρει πως ωραιότερο σώμα από της αγαπημένης
Δεν υπάρχει...
Ο πιο ειλικρινής εραστής είναι ακόλαστος
Το στόμα του κάθε λογής φιλιά έχει δοκιμάσει
Ω πόσο θα ‘θελε να βουτηχτεί
Σε κάθε διαστροφή!
Γιατί ο ειλικρινής εραστής αδιαφορεί
Αν δεν αγαπιέται, φτάνει που εκείνος αγαπά
Αιώνια την αγάπη θα ποθεί
Διαμάντι ο ανέλπιδος έρωτας θ' αστράψει.
[Robert Desnos, ΠΟΙΗΜΑΤΑ, μτφρ. Βερονίκη Δαλακούρα, εκδόσεις ΕΣΤΙΑ]
Περισσότερες πληροφορίες για τον Robert Desnos και πολλά ποιήματά του μπορείτε να βρείτε στους δικτυακούς τόπους:
http://www.kalin.lm.com/desnos.html & http://www.poemhunter.com/robert-desnos.
Στο http://www.ubu.com/sound/desnos.html μπορείτε να ακούσετε τον ίδιο να απαγγέλει το "Description of a dream" (1938). Μπορείτε επίσης να επισκεφθείτε και το http://www.surrealism.org που παρουσιάζει την ιστορία και τους καλλιτέχνες του κινήματος, αλλά και νέους δημιουργούς που επηρεάστηκαν από αυτό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου